SPORCU YARALANMALARINDAN KORUNMA

              SPORCU YARALANMALARINDAN KORUNMA

Sporcu Yaralanmalarından Korunma

“Bir dirhem tedbir bin okka tedaviye evlâdır. “

Egzersizin sağlığın korunmasındaki yerinin önemi, özellikle geçtiğimiz yüzyılın ilk yarısından sonra, bilimsel olarak kanıtlanmış ve spora katılımın yaygınlaştırılması için yoğun çabalar harcanmaya başlanmıştır. Önceleri Kuzey Avrupa ve İskandinav ülkelerinin başlattığı sağlık ve zindelik için egzersiz kampanyaları daha sonra Kuzey Amerika ve nihayet tüm Avrupa ülkelerince benimsenmiştir. Öte yandan Olimpiyat Oyunlarının spora katılımı teşvik edici oluşu da önemli bir rol oynamıştır. Televizyon yayınlarının yaygınlaşmasının da bu olgu üzerindeki etkileri yadsınamaz. Konuya başka bir bakış açısından yaklaşıldığında karşımıza daha farklı bir tablo çıkmaktadır. Spor. diğer birçok sektörde olduğu gibi. büyük bir interdisipliner-multidisipliner alan haline gelmiştir. Spor yalnızca serbest zaman değerlendirme ya da sağlık ve zindelik geliştirme aracı değil, aynı zamanda ekonomik, siyasal ve kültürel boyutları olan dinamik bir sektör olmuştur. Spora ilişkin talepler yaratılmış daha sonra çeşitli ürünler sunulmuştur. Artan talep karşısında sunulan hizmetlerin yeterlilik ve kalite sorunu olabilmektedir. Örneğin: nüfusuna oranla fiziksel etkinliklere katılan birey sayısı hesaplamalarla belli olan bir kent için ihtiyaç duyulan spor tesisleri planlaması yapılırken fînans. çevre, ulaşım, zemin özelliği, sağlık ve mimari estetik ele alınması vazgeçilemez unsurlardır. Konumuzla ilişkisi açısından bunlardan sağlık başlığını irdeleyecek olursak, spor tesisinin hijyenik oluşu. ışıklandırması, havalandırması, zemin kayganlığı, ambulans giriş çıkışları, olağanüstü durumlarda izleyici  boşaltma kapasitesi, sağlık odası, travmaya yol açabilecek konumda ve risk oluşturabilecek öğelerin varlığı sadece akla gelen bazı detaylardır. Yukarıda spor sektörünün oldukça kaba bir görüntüsü sunulmaya çalışılmıştır. Sporda sağlıkla ilgili sektörel gelişim de sporun diğer alanlarına paralel olarak bi lim ve teknolojiden destek alarak, bulundu gumuz noktaya gelmiştir. Spor ayakkabıla rının. sentetik zeminlerin performans açı sından optimum olanakları sunmasının yanı sıra kas-hareket sistemini yaralanmalar dan korumasına, spor yaralanması sonrası yapılan tedavilerin optimum sürede spora dönüşü sağlayacak yönde gelişmesinden spor eğitiminde sağlığı koruyucu yönde müfredat geliştirilmesine kadar detaylandırılabilecek birçok konu burada sayılabilir. Ancak bu yazının konusu korunma ile sınırlıdır ve diğer başlıklara girilmeyecektir. Sağlık korunmadığı zaman kaybedilebilen bir boyuttur. Ayrıca sağlık geliştirilebilir bir özellik de taşır. Yaş. çevre ve kalıtım gibi daha birçok özellik genel olarak tüm bireylerin ve konumuz özelinde sporcunun sağlığını etkilemektedir. Yüksek performansa ulaşmak için ön koşul olan antrenmanın kendisi sağlığı tehdit eden bir uygulamadır. Herhangi bir sağiık sorununun fiziksel, psikolojik ve ekonomik sonuçları bulunmaktadır. Çoğu zaman bir sporcunun yaralanmasının ardından sadece antrenman ve yarışma kayıpları akla gelmektedir. Oysa ödenen bedel daha geniş bir perspektiften ele alındığında, önce yakın (sporcunun kendisi, ailesi, antrenörü) ve daha sonra uzak çevre (yaşadığı ülkenin vatandaşları, hatta dünya spor kamuoyul dikkate alındığında sanılanın çok üzerindedir. Örneğin: Olimpiyat Oyunları ya da Dünya Şampiyonasına bir sporcunun yaralanma nedeniyle katılamaması bu müsabakanın izlenme oranını düşürebilecek, çeşitli sağlık giderleri ekonomik kayıplar doğurabilecek veya uygun psikolojik destek alınamaması uzun dönemde düşük performans sergilemesine yol açabilecektir. Yaralanma nedeniyle spora katılamamanın fiziksel ve ekonomik sonuçlan oldukça açıktır. Sorunun psikososval boyutları ise daha farklı olduğundan çoğu kez atlanmaktadır. Bireyleri spora yönlendirmenin doğal bir sonucu olarak yaralanma olasılığı da yükselmiştir. “Herkes İçin Spor”. “7den 70’e Spor”. “Sağlık İçin Spor” gibi başlıklarla gündeme gelen kampanyaların ardından sorunların ortaya çıkışındaki artış önemli işgücü kayıpları doğurmuş, ekonomik çerçevede dikkati çekecek düzeye ulaşmıştır. Avrupa Konseyi 1970lerde başlattığı “Sports For AH” kampanyalarına bu kez ihtiyatla yaklaşmış ve sorunların çözümüne yönelik araştırmalar planlanmıştır. Türkiye’nin de içinde bulunduğu çeşitli toplantılarda konu çeşitli yönleriyle tartışılmıştır. Avrupa Konseyi Koordineli Spor Araştırmaları Grubunun 1980’li yıllarda başladığı Spor Yaralanmalarının Önlenmesi Projesi bu konuda yapılan en geniş ölçekli çalışmadır (Scientific Report. 1993). Önlem söz konusu olduğunda etiyolojinin aydınlanması gerekmektedir. Dolayısıyla sporda yaralanmaların önlemesi ile ilgili olarak sağlıklı bir yaklaşımda bulunabilmek için öncelikle bazı temel kavramların ele alınması önem taşımaktadır. Travma Vücut dokuları üzerine, dış veya iç kökenli, tek ya da tekrarlayan, fiziksel (mekanikl etkenlerin ortaya çıkardığı bozulmalara genel olarak travma denir. İşlevsel bozulmaya yol açan bu travmanın ayrıca psikososval boyutları da olabilmektedir. Travmanın spor yaralanması olarak tanımlanabilmesi  için sporcunun başına spor yaparken meydana gelmiş olması, antrenman yapmayı, müsabakalara girmeyi veya müsabakada beklenen performansı göstermeyi engellemesi gerekir. Merdivenden inerken burkulan ayak bileği bir spor yaralanması değildir. Sporcunun başına gelmiş olsa bile istatistiklerde spor yaralanması olarak yer almamalıdır. Avrupa Konseyi tarafından benimsenen tanımlamada, spor yaralanmasının tıbbi tedavi gerektirmesi ve bir maliyet yüklemesi de açıklamalara eklenmiştir. “Sadece ağrı” olarak nitelenen bazı rahatsızlıklar tam bir yaralanma sınıflamasına girmemektedir. Sporda istenilen performansa ulaşabilmek ve yaralanmalardan korunmak için temel faktör olan antrenman travmaya, dolayısıyla yaralanmaya yol açabilmektedir (Ergen.1986). Risk Faktörleri Travmaya yol açabilen. iyi tanımlandığında engellenmesi mümkün olabilen ve çoğu zaman çok yönlü bir şekilde, konumuz özelinde yaralanmaya (ancak genel olarak çeşitli sağlık sorunlarına) etki eden faktörler iç ve dış olmak üzere iki ana grupta toplanmaktadır. Sporcunun kapasitesi antrenman ya da yarışmanın stresine uyum gösterebilecek düzeyde olmalıdır. Uyumu olumsuz yönde etkileyen iç ve dış faktörler stresin etkisini artırarak doku zedelenmesine yol açabilir. İÇ (BİREYSEL) ETKENLER Defonniteler Ör: Pes planus, kavuş, dizde varus. valgus Kondisyon Dayanıklılık Sürat Beceri Esneklik Kuvvet önceki yaralanmalar Psikolojik durum Kişilik, motivasyon, konsantrasyon Stresle başa çıkabilme Fiziksel yapı Boy. ağırlık, eklem özelliği Vücut kompozisvon Yaş Antrenman yaşı Crsreet DIŞ (ÇEVRESEL) ETKENLER Spora bağlı etkenler Spor dalı. tipi (temas, mücadele…) Risk alma süresi Takım arkadaşları ve rakibin durumu Spor alanı, sahası, zemini Kayganlık, tutuculuk. ışıklandırma Güvenlik önlemleri Donanım Spor araç, gereçleri (raket cirit..) Koruyucu giysiler (tekmelik. kask.J Genel amaçlı malzemeler (ayakkabı gibi) Hava koşullan Sıcaklık, nem. rüzgar Jet lag. yükselti Antrenör Yönlendirme, davranış Antrenman (yanlışlıkları) Hakem Kurallar (Mechelen.1992) Önlemler, kapasite-uyum dengesini korumaya yönelik şekilde planlandığında etkili olabilir. Örneğin yorgunluğa yol açabilecek uzun turnuvalara hazırlıksız katılmak son maçlarda yaralanmayı davet edebilir. Psikososyal durumun yaralanmayla ilişkisi konusunda yapılan araştırmalarda, yaşam değişim olaylarının. C tipi davranış özelliğinin, yüksek anlık kaygının, yüksek derecede içe veya dışa dönüklüğün, zayıf hareket ve reaksiyon zamanının, aşırı korunmuşluğun ve bağımlılığın, düşük özgüvenin, çok yüksek ya da düşük ağrı toleransının, depresyonun, sportif ortamda kontrol kaybının yaralanmaya zemin hazırladığı bulunmuştur (Moffroid.1993). Yaralanmanı n Ciddiyeti Akut veya kronik olarak karşılaşılan spor yaralanmaları ciddiyet derecesine göre üç şekilde görülmektedir (Hlobil & Mechelen. 1987). 3. Spora katılamama süresi 4. Çalışma-iş süresi kayıpları 5. Kalıcı sakatlık 6. Direkt (tedavi) ve indirekt (iş gücü kaybı) maliyetleri Yaralanmanı n Sıklığ ı Spora katılımla ortaya çıkan yaralanmalara ait ulusal istatistikler bulunmamaktadır. Yabancı literatüre dayalı olarak sunulabilecek görülme sıklıkları yöntem farklılıkları nedeniyle çeşitlilikler göstermektedir. Ekonomik, sosyal ve tıbbi veri kaynaklarındaki farklılıklar yöntem zorlukları getirmektedir. Yaralanma sıklığının oyun veya antrenman süresine oranı karşılaştırılabilir veriler elde edilmesi yönünden tercih edilen yöntemdir. Genellikle oyun – antrenman süresi 1000 saat olarak dikkate alınmaktadır. Yaş. cinsiyet ve spor dalı ayrı olarak değerlendirilmektedir. Ancak bayan ve erkeklerin yaralanma oranlarını karşılaştırabilecek 1. derece : 1-7 gün kadar etkinliklere katılma sınırlılığı oluşturur HAFİF 2. derece : 7-21 gün kadar sınırlamaya yol açar ORTA 3. derece : 21 günden daha uzun ya da kalıcı yaralanma durumudur CİDDİ Kronik yaralanmalar genellikle tekrarlayan ve iç kökenli (kemik stres kırıkları, tendinozisler gibi), akut yaralanmalar ise tek ve dış kökenli travmalara (hematom. kemik kırıkları gibi) bağlıdır. Ancak bunların dışında da örneklere rastlanabilir. Spor yalanmalarının ciddiyetinin yorumlanabilmesi için bazı faktörlerin detaylı olarak incelenmesi gerekmektedir: 1. Spor yaralanmasının özelliği: çekme, zorlanma, kopma, kontüzyon. çıkık, yarı çıkık, kırık, çatlak, açık yara. enfeksiyon, enflamasyon 2. Tedavinin süresi ve özelliği sağlıklı veriler yoktur. Yarışma sporlarında yaralanmalar rekreasvonel etkinliklerden daha sık görülmektedir. Antrenör gözetiminde olmayan sporlara katılımda risk daha yüksektir. Çocuklar açısından durum. 12 yaşına kadar kız ve erkeklerde paralel olarak izlenmektedir. 12 yaşından sonra kız çocukların genellikle spora katılımı azalmaktadır. Yetişkinlerde olduğu gibi relatif risk karşılaştırması yapmak zordur. Hollanda’da yapılan bir araştırmaya göre 1(10(1 kişi başına yaklaşık 3.3 spor yaralanması olmakta ve bunların 1.4ü tıbbi tedavi gerektirmektedir (Mechelen. 1992).

ANTRENMAN ->PERFORMANS > YARIŞMA—> YARALANMA ->YARALANMADAN KORUNMA >YARALANMA

[yasr_visitor_votes size=”large”]